Meginmunur á Asperger heilkenni og dæmigerðri einhverfu er að Asperger einstaklingur er oft með mjög háa greindarvísitölu. Þeir sem eru með Asperger eru fullkomlega virkir (e. High Functioning Autism). Þeir eru samt sem áður á einhverfurófinu. Fyrir 2013 var Asperger greint sem sér taugaþroskaröskun, oft olli það ruglingi þegar kom að tryggingum og aðstoð við einstaklinga sem eru með Asperger. Það þýðir samt ekki að Asperger heilkenni hafi horfið því margir þættir eru þeir sömu og hjá þeim sem eru með dæmigerða einhverfu.

Einkenni sem eru klassísk fyrir Aspgerger:

• Eiga erfitt með nánd.

• Félagsfælni, einangra sig gjarnan frá öllu félagslegu lífi.

• Gefa ekki augnsamband.

• Horfa gjarnan yfir þann sem þeir eru að tala við, gefa ekki færi á augnsambandi.

• Áráttu- og þráhyggjuhegðun.

• Málþroski er umfram jafnaldra, oft með gamalt mál eða sérstakt málfar.

• Óeðlileg félagsleg hegðun.

• Málefni snúast gjarnan um þá sjálfa og þeirra áhugamál, gefa öðrum ekki færi á að tjá sig.

• Lítil tilfinningaleg tjáning í andliti.

• Skilningleysi á tilfinningar annarra.

• Erfiðleikar við að eignast vini og halda vináttu.

• Erfiðleikar við túlkun á hegðun annarra eða lesa í umhverfi sitt.

• Skilur ekki kaldhæðni eða grín.

• Á erfitt með að skilja siði annarra og venjur.

• Á erfitt með að sýna tilfinningar í garð annarra og tjá sig um tilfinningar við aðra.

• Skortur á almennri skynsemi.

• Oftúlkar útskýringar eða upplýsingar.

• Erfiðleikar við að breyta áætlun eða daglegu skipulagi.

​

Félagslegir erfiðleikar eru fremur miklir þar sem einstaklingar hafa tilhneigingu við að einangra sig og forðast almenningsrými. Þrátt fyrir að Asperger einstaklingur sé vel máli farinn og eigi auðvelt með nám, þá er hann ekki endilega félagslega sterkur þar sem hann getur ekki sett samræður í samhengi við sín áhugamál eða málefni. Einnig er málfar þeirra eintóna og ekki hægt að túlka tilfinningar í málfari þeirra. Endurtekning á sömu setningum og sömu málefnum er títt. Háreysti er oft leiðin sem þeir fara til að vekja máls á sínum málefnum og til að ná athygli.

 

Þrátt fyrir að stór hópur af þeim sem greinast með Asperger heilkenni eigi auðvelt með nám, eiga þeir ekki auðvelt með túlkun á námsþáttum. Vegna breiddar í heilkenninu eru námsörðugleikar jafn tíðir og þeim sem eru með dæmigerða einhverfu. Erfiðleikar tengjast iðulega námsefninu sjálfu því ef þeim finnst það ekki skipta máli þá fer lítill tími í nám.

Sameiginleg hegðun sem tengir einstaklinga með Asperger er:

• Eiga auðvelt með nám.

• Langtímaminni er mjög sterkt.

• Eiga auðvelt með að skilja tæknilega þætti.

• Eiga auðvelt með að skilja leiðbeiningar með flóknum útskýringum.

• Erfiðleikar við að skilja óhefðbundnar upplýsingar eða samfélagslega samþykktar reglur.

• Einblína á smáatriði í stað þess að horfa á heildarmyndina.

 

Margir geta glímt við námsörðugleika í stærðfræði þar sem texti getur verið erfiður aflestrar. Það hefur áhrif á allan lestur og skrift á grunnskólagöngu þar sem einstaklingar eru ómótaðir og tjáning þeirra er á annan máta en annarra. Þrátt fyrir námsörðugleika er ekki hægt að finna frávik í vitsmunaþroska.

Líkamleg einkenni:

• Seinkun í hreyfiþroska og/eða hreyfifærni.

• Óhefðbundar hreyfingar (kækir án þess að vera með Tourette).

• Erfiðleikar í samhæfingu hreyfinga.

• Þola illa lykt t.d. ilmvatn, reykelsi.

• Áferð fatnaðar getur truflað.

• Áferð á mat getur truflað.

• Erfiðleikar við einfaldar hreyfingar s.s. að grípa bolta, aðrir sýna ekki neina veikleika.

 

Meðraskanir:

• Þunglyndi

• Kvíðaraskanir

• ADHD

• ADD

• Tourette

Meðraskanir eru ekki greinandi fyrir Asperger heilkenni. Í stuttu máli þá eru einstaklingar sem eru með Asperger heilkenni:

• Með háa greindarvísitölu.

• Með eiginleika til að einblína á mjög þröng málefni og/eða verkefni hvort sem þau eru verkleg eða fræðileg.

• Með einstaklega gott minni.

• Með sérstakan húmor.

• Góðir í að einblína á jafnrétti og heiðarleika.

• Margir hverjir einstaklega hæfileikaríkir á einhverju einu sviði.

 

Þrátt fyrir að vera með mörg einkenni sem eru samhliða dæmigerðri einhverfu er grá lína sem skilur að í greiningu. Margir sem eru með Asperger heilkenni fara langt í lífinu og verða:

Lögfræðingar, kennarar, rithöfundar, prófessorar, listamenn eða læknar.

Enginn er eins og eru margir þættir sem skilja hvern einstakling að. Í dag er Asperger heilkennið á einhverfurófinu þrátt fyrir að það sé ekki dæmigerð einhverfa. Eins og kom fram fyrr í þessari umfjöllun eru Asperger taldir með fullkomlega virkni (e. High Functioning) í langflestu sem þeir taka sér fyrir hendur. Þó má geta þess að þrátt fyrir það eru margir með Asperger heilkenni sem eiga í miklum erfiðleikum í daglegu lífi og lífsgæðaskerðing þeirra getur verið töluverð.

Ekki er hægt að lækna Asperger því það er ekki sjúkdómur heldur heilkenni.

ATH:

Þessi listi er ekki tæmandi og því er varhugavert að einblína á hann sem greiningarviðmið. En hafir þú áhyggjur af þessum þáttum er afar mikilvægt að hafa samband við sálfræðing, Ráðgjafar- og greiningarstöð, Þroska- og hegðunarstöð. Ráðgjafar- og greiningarstöð sérhæfir sig í greiningum á einhverfu.

Myndir fengnar af veraldarvefnum.

Heimildir:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. útgáfa). Arlington VA, American Psychiatric Association.

Gazzaniga, M.S., Ivry, R.B, og Mangun, G.R. (2014). Cognitive neuroscience. The biologi of the mind (4. útgáfa). W. W. Norton & Company.

M.D. Batshaw, Mark L., M.D. Roizen, Nancy, M.D. Pellegrino, Louis. (2019). Children with disabililties (8. útgáfa). Brookes Publishing. 

Sigríður Lóa Jónsdóttir og Edvald Sæmundsson. (2014). Litróf einhverfunnar. Háskóla útgáfan.